Historia i wprowadzenie
Owo zapomnienie miało jednak też inne przyczyny, związane z intelektualnymi zmianami w obrębie myśli zachodniej drugiej połowy XX wieku. Zwrot językowy w filozofii, a jednocześnie eksplozja myśli strukturalistycznej i post-strukturalistycznej wpłynęły na odsunięcie paradygmatu historycznego, zwanego teraz często „historycystycznym”, w cień.
Wydaje się, że właśnie dzisiaj pojawia się moment, w którym trzeba dziedzictwo Szkoły z owego cienia wydobyć. Są po temu ważkie racje historyczne – dziś jeszcze możemy po prostu rozmawiać z wieloma jej twórcami – ale przede wszystkim jest to potrzeba intelektualna. Wydaje się bowiem, że mamy już wystarczający dystans do intelektualnej historii XX wieku, by podjąć z nią płodną dyskusję. Uwzględniając lekcję, jaką dały nam nurty krytyczne wobec paradygmatu historycznego, winniśmy jednak ten paradygmat odzyskać i włączyć w nasz sposób myślenia. Na potrzebę taką wskazuje choćby to, że początek nowego stulecia zadał kłam tezom o „końcu historii”; historia gwałtownie przyspieszyła i zrozumienie tego ruchu stanowi intelektualny obowiązek współczesnych myślicieli.
Dla polskich intelektualistów odzyskanie dziedzictwa Warszawskiej Szkoły Historii Idei jest jednak jeszcze czymś więcej. Stanowi ona bowiem oryginalny wkład polskiej myśli w najważniejsze spory, które przetoczyły się na Zachodzie w ciągu ostatniego półwiecza. Dyskusja z nią może też stać się istotnym momentem inspirującym budowanie oryginalnego głosu polskich myślicieli w najważniejszych debatach współczesności. Jest ona niezbędnym elementem naszego narodowego dziedzictwa w sferze idei.
Barbara Skarga
(1919–2009)
Historyk filozofii, profesor IFiS PAN. Studiowała filozofię na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. W czasie drugiej wojny światowej łączniczka AK. Aresztowana przez Rosjan w 1944 r., skazana na 11 lat łagru. Po wyjściu z obozu otrzymała nakaz dożywotniego osiedlenia w kołchozie. Do Polski wróciła w roku 1955. Redaktor naczelna „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” w latach 1982–1986. Ważniejsze publikacje: Narodziny pozytywizmu polskiego 1831–1864 (1964); Kłopoty intelektu. Między Comte’em a Bergsonem (1975); Przeszłość i interpretacje (1987); Ślad i obecność (2002); Kwintet metafizyczny (2005); opublikowała tom wspomnień Po wyzwoleniu 1944–1956 (1985).
Bronisław Baczko
(1924-2016)
Jeden z założycieli „Archiwum” i jego redaktor naczelny w latach 1957–1968. Historyk filozofii i myśli społecznej, spiritus movens warszawskiej szkoły historyków idei, tłumacz. Zajmuje się przede wszystkim historią rewolucji francuskiej, utopiami i wyobrażeniami zbiorowymi. Były profesor Uniwersytetu Warszawskiego, profesor honorowy Uniwersytetu Genewskiego. Wybrane publikacje: Rousseau — samotność i wspólnota (1964); Lumieres de l’utopie, Paryż (1978); Les imaginaires sociaux. Memoires et espoirs collectifs, Paris (1984); Job, mon ami. Promesses du bonheur et fatalite du mal, Paryż (1997) (Hiob, mój przyjaciel. Obietnice szczęścia i nieuchronność zła, przeł. Jerzy Niecikowski, Warszawa 2001); Politiques de la Revolution francaise, Paryż (2008).
Leszek Kołakowski
(1927–2009)
Jeden z założycieli „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej”, redaktor pisma w latach 1956–1968. Współtwórca warszawskiej szkoły historii idei, jeden z najbardziej znanych na świecie polskich filozofów. Zajmował się głównie historią filozofii, historią idei politycznych oraz filozofią religii. Eseista, publicysta i prozaik. Ważniejsze publikacje: Pochwała niekonsekwencji. Pisma rozproszone z lat 1955-1968, Londyn (1989); Jednostka i nieskończoność. Wolność i antynomie wolności w filozofii Spinozy (1958); Notatki o współczesnej kontrreformacji (1962); 13 bajek z Królestwa Lailonii (1963); Klucz niebieski albo opowieści budujące z historii świętej zebrane (1964); Rozmowy z diabłem (1965); Świadomość religijna i więź kościelna. Studia nad chrześcijaństwem bezwyznaniowym siedemnastego wieku (1965); Filozofia pozytywistyczna (1966); Kultura i fetysze (1967); Obecność mitu (1972); Husserl i poszukiwanie pewności (1990); Główne nurty marksizmu. Powstanie – rozwój – rozkład (1976-78); Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań (1982).
Andrzej Walicki
(ur. 1930)
Redaktor naczelny czasopisma w latach 1968–1981. Jeden z twórców warszawskiej szkoły historii idei. Członek rzeczywisty PAN, emerytowany profesor Uniwersytetu Notre Dame (USA). Specjalizuje się w rosyjskiej filozofii politycznej i społecznej, polskiej filozofii narodowej i mesjanistycznej okresu romantyzmu oraz historii marksizmu i myśli liberalnej. Ważniejsze publikacje: W kręgu konserwatywnej utopii (1964); Filozofia a mesjanizm. Studia z dziejów filozofii i myśli społeczno-religijnej romantyzmu polskiego (1970); Rosyjska filozofia i myśl społeczna. Od Oświecenia do marksizmu (1973); Trzy patriotyzmy. Trzy tradycje polskiego patriotyzmu i ich znaczenie współczesne (1991); Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii (1996); Idea narodu w polskiej myśli oświeceniowej (2000); Mesjanizm Adama Mickiewicza w perspektywie porównawczej (2006); Od projektu komunistycznego do neoliberalnej utopii (2013).
Jerzy Szacki
(1929-2016)
Socjolog i historyk myśli socjologicznej. Od 1973 był profesorem Uniwersytetu Warszawskiego, a od 1991 członkiem Polskiej Akademii Nauk. Tłumacz i współtłumacz książek (Howarda Beckera, Harry᾽ego Elmera Barnesa, Émile’a Durkheima, Jean-Pierre᾽a Vernanta, Marcela Maussa). Odznaczony, wraz z matką, Barbarą, medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata za uratowanie Ireny Hollender. Ważniejsze prace: Ojczyzna, naród, rewolucja (1962); Durkheim (1964); Kontrrewolucyjne paradoksy (1965); Tradycja. Przegląd problematyki (1971); History of Sociological Thought (1979); Historia myśli socjologicznej (1981); Spotkania z utopią (1980); Znaniecki (1986); Dylematy historiografii idei oraz inne szkice i studia (1991); Liberalizm po komunizmie (1994).
Adam Sikora
(1927–2011)
Profesor Uniwersytetu Warszawskiego, do przejścia na emeryturę zatrudniony w Instytucie Filozofii. Historyk filozofii i myśli społecznej, zajmujący się głównie problematyką XIX wieku. Ważniejsze publikacje: Problematyka historiozoficzna w dyskusjach emigracyjnych z lat 1831-1836 (1963); Posłannicy słowa. Hoene-Wroński, Towiański, Mickiewicz (1967); Towiański i rozterki romantyzmu (I wyd. 1969, II wyd. 1984); Gromady Ludu Polskiego (1974); Historia i wieczne prawdy (1977); Od Heraklita do Husserla: spotkania z filozofią (1978); Prorocy szczęśliwych światów (1982); Fourier (1989); Zielona teczka (1989); Saint-Simon (1991); Myśliciele polskiego romantyzmu (1992); Hoene-Wroński (1995); Między wiecznością i czasem (2006).
Janusz Tazbir
(1927-2016)
Historyk, wybitny znawca kultury staropolskiej okresu reformacji i kontrreformacji. Członek Polskiej Akademii Nauk. Odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Ważniejsze publikacje: Państwo bez stosów. Szkice z dziejów tolerancji w Polsce w XVI i XVII w. (1964); Tradycje tolerancji religijnej w Polsce (1980); Reformacja, kontrreformacja, tolerancja (1997); Polacy na Kremlu i inne historyje (2005).
Krzysztof Pomian
(ur. w 1934)
Filozof, historyk i eseista, absolwent filozofii UniwersytetuWarszawskiego. W 1968 na fali represji pozbawiony pracy na UW, od 1972 roku przebywałna emigracji we Francji. Odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Autor m.in.: Człowiek pośród rzeczy: szkice historycznofilozoficzne (1973); Europa i jej narody (1992); Zbieracze i osobliwości: Paryż – Wenecja XVI–XVIII wiek (1996); Historia – nauka wobec pamięci (2006).
Jan Garewicz
(1921–2002)
Jeden z założycieli „Archiwum” i długoletni sekretarz redakcji. Historyk filozofii i idei, profesor w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, tłumacz. Specjalizował się w dziejach filozofii niemieckiej. Przetłumaczył na język polski główne dzieło Artura Schopenhauera Świat jako wola i przedstawienie. Inne publikacje: Rozdroża pesymizmu. Jednostka i społeczeństwo w koncepcji Artura Schopenhauera (1965); Między marzeniem a wiedzą. Początki myśli socjalistycznej w Niemczech (1975); Schopenhauer (2000).
Stanisław Borzym
(ur. 1939)
Profesor filozofii, redaktor naczelny „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” w latach 2003–2009. Wieloletni kierownik Zakładu Filozofii Nowożytnej i Współczesnej Instytutu Filozofii i Socjologii PAN. Specjalista w zakresie filozofii polskiej XIX i XX wieku (zwłaszcza w powiązaniu z myślą francuską i niemiecką) oraz historii filozofii nowożytnej. Ważniejsze publikacje: Poglądy filozoficzne Henryka Struvego (1974); Bergson a przemiany światopoglądowe w Polsce (1984); Panorama polskiej myśli filozoficznej (1993); Przeszłość dla przyszłości (2003).
Zbigniew Ogonowski
(ur. 1924)
Profesor filozofii, historyk idei. Wybitny znawca polskiej filozofii XVI i XVII wieku, w tym dziejów tolerancji i arianizmu. Redaktor naczelny „Archiwum” w latach 1994–2002, obecnie członek Rady Programowej. Ważniejsze publikacje: Z zagadnień tolerancji w Polsce XVII wieku (1958), Locke (1972), Filozofia i myśl społeczna XVII wieku. 700 lat myśli polskiej, cz. I i II (1979), Zarys dziejów filozofii w Polsce. Wieki XIII-XVIII (współaut. i red.) (1989), Myśl ariańska w Polsce XVII wieku. Antologia tekstów (1991), Filozofia polityczna w Polsce XVII wieku i tradycje demokracji europejskiej (1992).
Lech Szczucki
(ur. 1933)
Historyk filozofii i kultury, emerytowany pracownik Instytutu Filozofii i Socjologii PAN. Redaktor naczelny „Archiwum” w latach 1987–1993, obecnie członek jego Rady Programowej. Członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności, członek zwyczajny Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, członek Towarzystwa Popierania i Krzewienia Nauk. Zajmuje się w filozofią humanistów epoki Odrodzenia, dziejami reformacji oraz nowożytnymi herezjami religijnymi: Główne dzieła: Marcin Czechowic (1532-1613): studium z dziejów antytrynitaryzmu polskiego XVI wieku (1964); W kręgu myślicieli heretyckich (1972); Nonkonformiści religijni XVI i XVII wieku: studia i szkice (1993); Humaniści, heretycy, inkwizytorzy: studia z dziejów kultury XVI i XVII wieku (2006).
Andrzej Kołakowski
(1942-2015)
Filozof, historyk filozofii, długoletni pracownik Instytutu Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmował się dwudziestowieczną filozofią dziejów i filozofią kultury, zwłaszcza niemiecką i polską. Ważniejsze publikacje: Życie-Kultura-Cywilizacja, Historiozofia Oswalda Spenglera jako wyraz kryzysu i krytyki kultury (1976); Spengler (1981); Koncepcja cywilizacji Erazma Majewskiego (1985); Biblioteka polska (2006).
Henryk Hinz
(1930–1997)
Filozof, historyk filozofii i myśli społecznej, specjalista w zakresie filozofii oświecenia, szczególnie myśli Hugona Kołłątaja. Wieloletni pracownik Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie. Wybrane publikacje: Od religii do filozofii: z dziejów kultury umysłowej epoki Oświecenia (1960); Filozofia Hugona Kołłątaja: zarys monografii (1973); Polskie Oświecenie i Komisja Edukacji Narodowej (1973).
Stanisław Cichowicz
(1939–2000)
Filozof, tłumacz, poeta, malarz. Ukończył filozofię na UW, gdzie następnie pracował. Zajmował się strukturalizmem, hermeneutyką, metafizyką. Był autorem esejów m.in. na temat Blondela, Kartezjusza, Lvinasa, Leibniza, Sartre’a, Ricoeura. Przetłumaczył m.in. pisma M. Merleau-Ponty’ego Proza świata. Eseje o mowie, P. Ricoeura Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie, Ortegi y Gasseta Dehumanizacja sztuki i inne eseje, Bunt mas i inne pisma socjologiczne.
Zbigniew Kuderowicz
(1931-1915)
Filozof, historyk i etyk, nauczyciel akademicki, profesor nauk humanistycznych. Kierownik Katedry Filozofii na Uniwersytecie w Białymstoku. Specjalizował się w historii filozofii niemieckiej i polskiej XIX i XX wieku. Wybrane publikacje: Wolność i historia: studia o filozofii Hegla i jej losach (1981); Filozofia dziejów (1983); Hegel i jego uczniowie (1984); Filozofia nowożytnej Europy (1989); Filozofia o szansach pokoju: problemy wojny i pokoju w filozofii XX wieku (1995).
Marcin Król
(ur. 1944)
Polski filozof i historyk idei. Absolwent socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, członek Collegium Invisibile, przewodniczący rady Fundacji im. Stefana Batorego. Wybrane publikacje: Konserwatyści a niepodległość. Studia nad polską myślą konserwatywną XIX wieku (1985); Historia myśli politycznej. Od Machiavellego po czasy współczesne (1998); Klęska rozumu: kulisy najważniejszych wydarzeń w historii najnowszej (2013).
Maria Wodzyńska-Walicka
(ur. 1945)
Filozof i dyplomata, ambasador w Królestwie Niderlandów (1998– 2002). Autorka monografii Adam Mickiewicz i romantyczna filozofia historii w Collège de France.
Joanna Kurczewska
(ur. 1944)
Socjolog i historyk idei, pracuje w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. Główne dziedziny zainteresowań badawczych to: socjologia teoretyczna, socjologia historyczna, historia socjologii, socjologia kultury, socjologia narodu, socjologia i antropologia społeczności lokalnych. Główne prace: Naród w socjologii i ideologii polskiej: analiza porównawcza wybranych koncepcji z przełomu XIX i XX wieku (1979); Technokraci i ich świat społeczny (1997); Patriotyzm(y) polskich polityków: z badań nad świadomością liderów partyjnych lat dziewięćdziesiątych (2002).
Halina Floryńska-Lalewicz
(1945–2015)
Doktor filozofii, historyk idei. Związana z „Archiwum” od połowy lat 60-tych jako asystentka prof. Jana Garewicza, ówczesnego sekretarza redakcji. Od roku 1969 pracownik IFiS PAN. W latach osiemdziesiątych objęła funkcję sekretarza redakcji pisma. Autorka książek Lucyferyczne sny Micińskiego (1969) oraz Spadkobiercy Króla Ducha (1976) i licznych artykułów o polskiej myśli filozoficznej, w szczególności romantycznej i modernistycznej.
Tadeusz Kroński
(1907-1958)
Filozof i historyk filozofii, jeden z inspiratorów powstania warszawskiej szkoły historii idei. Specjalizował się w filozofii Hegla. Ważniejsze publikacje: Koncepcje filozoficzne mesjanistów polskich w połowie XIX wieku (1955); Hegel (1961); Faszyzm a tradycja europejska (2014).
Stanisław Pieróg
(ur. w 1946)
Ukończył filologię polską i filozofię na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1974 pracuje na Wydziale Filozofii UW. Jest autorem licznych rozpraw na temat filozofii nowożytnej. Ważniejsze prace: Maurycy Mochnacki: studium romantycznej świadomości (1982); Idea „filozofii narodowej” w polskiej myśli dziewiętnastego wieku (1997).
Andrzej Mencwel
(ur. w 1940)
Eseista, krytyk i publicysta. Ukończył filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim. Doktoryzował się na podstawie pracy o Stanisławie Brzozowskim. Obecnie pracuje jako profesor w Instytucie Kultury Polskiej na UW. Autor licznych praz z zakresu historii myśli polskiej, historii literatury, kulturoznawstwa i antropologii kulturowej. Wybrane prace: Stanisław Brzozowski – kształtowanie myśli krytycznej (1976); Etos lewicy: esej o narodzinach kulturalizmu polskiego (1990); Przedwiośnie czy potop: studium postaw polskich w XX wieku (1997).
Ludwik Chmaj
(1888-1959)
Historyk, historyk kultury i filozofii, pedagog. Zajmował się dziejami reformacji, Oświeceniem oraz współczesną filozofią i myślą pedagogiczną. Wybrane prace: Bracia polscy: ludzie, idee, wpływy (1957); Studia nad arianizmem (pod red., 1959); Prądy i kierunki w pedagogice XX wieku (1962); Faust Socyn (1539-1604) (1963).
Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej
Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej ukazuje się nieprzerwanie od 1957 r. w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. Specjalizuje się w badaniach nad historią filozofii i historią idei (pismo wyrasta z tradycji Warszawskiej Szkoły Historii Idei) oraz historią myśli społecznej. Czasopismo założone przez Leszka Kołakowskiego, Jana Garewicza i Bronisława Baczkę jest najdłużej ukazującym się bez przerwy w funkcjonowaniu polskim czasopismem filozoficznym.
Od początku istnienia „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” opublikowano w nim ponad 700 tekstów naukowych. W czasopiśmie oryginalne teksty publikowali znakomici naukowcy: m.in.: Bronisław Baczko, Zygmunt Bauman, Stanisław Borzym, Izydora Dąmbska, Tadeusz Gadacz, Jan Garewicz, Helmut Holzhey, Leszek Kołakowski, Tadeusz Kroński, Zbigniew Kuderowicz, Ludwig Landgrebe, Stefan Morawski, Zbigniew Ogonowski, Jan Patocka, Otto Póggeler, Krzysztof Pomian, Gottfried Schramm, Marek Siemek, Barbara Skarga, Jerzy Szacki, Lech Szczucki, Karol Tarnowski, Władysław Tatarkiewicz, Józef Tischner, Karol Toeplitz, Andrzej Walicki. Ukazywały się pierwodruki i wznowienia prac klasyków polskiej filozofii i myśli społecznej, m.in. Cieszkowskiego, Czartoryskiego, Elzenberga, Kamieńskiego, Kołłątaja, Massoniusa, Potockiego, Struvego, Szaniawskiego, Trentowskiego, Twardowskiego, Witkiewicza. Publikowano przekłady prac klasyków filozofii światowej, m.in.: Cassirera, Diderota, Husserla, Leibniza, Marksa, Ockhama, a także ogromną ilość wysokiej jakości, często pionierskich opracowań historyczno-filozoficznych z naciskiem na historię polskiej myśli filozoficznej i społecznej.
„Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” jest jednym z najbardziej zasłużonych i prestiżowych periodyków filozoficznych w Polsce. Stanowi najlepsze i największe w naszym kraju jednolite źródło wiedzy na temat historii idei, ideologii i myśli społecznej na tle ich filozoficznych podstaw.
Biblioteka cyfrowa
Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej, tomy 1-51
Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej, tomy 52+
Czytelnikom, którzy otrzymają do rąk pierwszy numer Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej, należy się kilka słów wyjaśnienia.
Archiwum jest pomyślane jako wydawnictwo fachowe, przeznaczone dla kręgu czytelników, którzy interesują się szczegółowymi zagadnieniami historii filozofii i myśli społecznej. Brak takiego wydawnictwa od dawna dawał się odczuć; nie mogła go też zastąpić „Myśl Filozoficzna„, która zamieszcza artykuły z zakresu historii filozofii i myśli społecznej, ale ze względu na swe szersze zainteresowania nie mogła pełnić roli fachowego czasopisma historyczno-filozoficznego.
Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej publikować będzie zarówno materiały źródłowe, jak i rozprawy, monograficzne, prace materiałowe, sprawozdania itd.
Archiwum ukazywać się będzie jako wydawnictwo ciągłe i nieperiodyczne w postaci zeszytów o objętości około 15 arkuszy w odstępach mniej więcej półrocznych. W ramach Archiwum przewidziana jest specjalna seria poświęcona historii filozofii średniowiecznej.
Redakcja Archiwum mieści się w Zakładzie Historii Filozofii i Myśli Społecznej Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk.
KOMITET REDAKCYJNY
Bronisław Baczko, Jan Garewicz, Leszek Kołakowski
(„AHFiMS”, t. 1, 1957)